PAP: Panie Prezydencie, jutro mija osiem lat od katastrofy smoleńskiej, bardzo bolesnego wydarzenia w najnowszej historii Polski. Jak Pan Prezydent wspomina ten dzień? Był pan jednym z bliskich współpracowników pana prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Prezydent Andrzej Duda: To na pewno był jeden z trudniejszych dni w moim życiu, to bez wątpienia. Myślę, że chyba nawet najtrudniejszy. Początkowo oczywiście nie mogłem uwierzyć w to, co się stało. Wielokrotnie już mówiłem, że ta informacja zastała mnie w Krakowie, w domu rodzinnym, gdzie pojechałem na weekend, do żony i córki.

I to był wstrząs, nieprawdopodobny wstrząs, nie do uwierzenia, nigdy nie zapomnę tych dramatycznych rozmów wtedy z ministrem Maciejem Łopińskim, który był szefem gabinetu pana Prezydenta prof. Lecha Kaczyńskiego, z Jackiem Sasinem, który był w Smoleńsku, a był wtedy zastępcą szefa kancelarii, z kancelarią Sejmu, kiedy chodziło o przejęcie władzy prezydenckiej przez ówczesnego marszałka Sejmu pana Bronisława Komorowskiego. Bardzo, bardzo trudne momenty.

PAP: A jak Pan ocenia działania władz tuż po katastrofie, czy państwo polskie zdało egzamin? Mówił Pan, że szybko została przejęta władza przez następną ekipę.

To, że władza musiała zostać przejęta, jest czymś naturalnym, przewidzianym, także i konstytucyjnie, co do tego nie było wątpliwości. Mam do dzisiaj jednak poważne wątpliwości, czy wtedy zastosowano właściwy tryb. Trzeba pamiętać o tym, że ciało pana Prezydenta Lecha Kaczyńskiego zostało odnalezione dopiero ok. godz. 12, o ile pamiętam, a identyfikacja przez najbliższą rodzinę - brata Prezydenta, pana premiera Jarosława Kaczyńskiego, została dokonana wieczorem.

Z tego punktu widzenia, patrząc czysto prawniczo, można powiedzieć, że to był ten moment, w którym można było mówić, iż Prezydent nie żyje. Sądzę, że do tamtego momentu bardziej trafnym było stosowanie procedury, która mówi o sytuacji, w której Prezydent nie może sprawować swojego urzędu. Tylko że to jest bardziej skomplikowane, bo wtedy marszałek Sejmu musi wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego i Trybunał Konstytucyjny podejmuje decyzję w przedmiocie przekazania tymczasowo obowiązków Prezydenta marszałkowi Sejmu. Do dziś uważam, że to byłaby bardziej prawidłowa procedura.

Ale to były bardzo gorące momenty, jest dla mnie zupełnie naturalne, że władza w państwie musiała zostać przejęta i musiały przyjść osoby na miejsce tych, które zginęły, które odeszły, tego wymagała ciągłość władzy państwowej.

Do tego nie mam wątpliwości, że sam proces przejęcia władzy, przejęcia pieczy nad poszczególnymi instytucjami państwami musiał nastąpić.

PAP: A jak Pan Prezydent ocenia działania strony rosyjskiej, czy rzeczywiście można było wówczas zastosować inne procedury, bo jak Pan mówi zginął Prezydent i nie był to zwykły lot cywilny.

Oczywiście, że nie był to lot cywilny, samolot nie był samolotem cywilnym, załoga nie była cywilna, tylko byli to żołnierze 36. Specjalnego Pułku Lotniczego, to był samolot wojskowy. Państwowy samolot wojskowy, do przewożenia najważniejszych osób w państwie. I to, że zgodzono się wtedy na procedurę dotyczącą lotów cywilnych - do dzisiaj można wyrażać zdumienie i trudno mi znaleźć uzasadnienie dla tego.

Panie Prezydencie, a czy teraz możemy coś zrobić w sprawie zwrotu samolotu Tu-154M?

My za każdym razem, przy każdej możliwości domagamy się zwrotu wraku.

Jak katastrofa smoleńska wpływa na stosunki polsko-rosyjskie?

To są trudne relacje. Z jednej strony sprawa Smoleńska, kwestia zwrotu wraku, bardzo wiele dająca do myślenia. Natomiast to nie jest tylko problem tragedii smoleńskiej; to jest też problem rosyjskiej agresji na Ukrainę, problem okupacji Krymu, okupacji części ziem państwa ukraińskiego. Takie są dzisiaj fakty.

Jutro obchody VIII rocznicy katastrofy, będzie odsłonięcie pomnika ofiar katastrofy smoleńskiej, będzie położenie kamienia węgielnego pod pomnik Prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Część opozycji już zapowiedziała, m.in. Grzegorz Schetyna, że w części uroczystości nie weźmie udziału, między innymi na placu Piłsudskiego, gdyż ich zdaniem pomnik tam powstał niezgodnie z prawem.

Uważam, że wszyscy, którzy byli na pokładzie tego samolotu, lecieli tam ze szlachetnych pobudek, żeby oddać hołd polskim oficerom, którzy zostali zamordowani ludobójczo w Katyniu. Więc nie ma wątpliwości co do tego, że im się należy upamiętnienie. Przecież zginęli lecąc tam w sprawie państwowej, służyli polskiemu państwu; wszyscy, którzy byli na pokładzie tego samolotu, nawet ci, którzy pochodzili z różnego rodzaju organizacji, oni też służyli polskiemu państwu utrwalając tę pamięć i jadąc tam, by złożyć hołd pomordowanym polskim oficerom. Nie ma w ogóle pytania, czy tym ludziom się należy upamiętnienie, pomnik, czy im się nie należy. Oczywiście, że im się należy. Ten pomnik powinien stanąć w centralnym miejscu Warszawy.

Podobnie zresztą, jak należy się pomnik Prezydentowi Lechowi Kaczyńskiemu. Bardzo się cieszę z tego, że będzie odsłonięty pomnik ofiar katastrofy, ale że będzie także odsłonięty pomnik pana Prezydenta prof. Lecha Kaczyńskiego. To był wielki Prezydent, to był wielki człowiek, to był polityk, który miał wizję i wielkie doświadczenie i który z niezwykłym oddaniem pełnił swoją misję.

Według zapowiedzi pomnik Prezydenta Lecha Kaczyńskiego ma stanąć jesienią. Czy Pana zdaniem powinien być odsłonięty 11 listopada w 100. rocznicę odzyskania niepodległości?

Chciałbym, żeby ten pomnik był. Odsłonięcie może być 11 listopada. Mnie osobiście bardzo zależy, żeby ten pomnik po prostu stanął, żeby pan Prezydent miał pomnik w stolicy, w swoim mieście, które tak przecież kochał, kochał Trójmiasto, ale Warszawa była jego miastem rodzinnym, był prezydentem Warszawy. Powiem szczerze, to nawet nieprzyzwoite, że tego pomnika do tej pory władze Warszawy nie postawiły panu Prezydentowi, bo on mu się po prostu obiektywnie należy.