Inauguracja pontyfikatu, 22 października 1978 r.

Pierwszy papież Słowianin rozpoczął swój pontyfikat od słów, które wstrząsnęły światem. Na placu św. Piotra wołał: „Nie lękajcie się! Otwórzcie, otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi!”. Słowa te, w ocenie ówczesnych komentatorów, zabrzmiały jak wyzwanie dla władców Związku Sowieckiego i zwiastowały zmiany w bloku wschodnim.

Miliony ludzi na całym świecie z sympatią przyjęły nowy styl posługi papieskiej, objawiający się w bliskim kontakcie Ojca Świętego z wiernymi. Po Mszy św. inauguracyjnej Jan Paweł II wszedł w tłum, brał na ręce dzieci, przytulał ludzi, pozwalał im się dotykać, a po modlitwie Anioł Pański powiedział: „Czas na obiad!”.

Pierwsza podróż zagraniczna, 25 stycznia – 1 lutego 1979 r.

Podróżą do Dominikany i Meksyku Jan Paweł II zainaugurował wielką papieską odyseję. W Meksyku spotkał się z jednej strony z powściągliwością antyklerykalnej władzy, a z drugiej – z niebywale entuzjastycznym i głośnym przyjęciem przez Meksykanów. W najczęściej odwiedzanym sanktuarium maryjnym, w Guadalupe, zawierzył Amerykę Łacińską oraz swój pontyfikat Matce Bożej. W Puebla poddał ostrej krytyce teologię wyzwolenia, zawierającą pierwiastki marksistowskie. Na trasach przejazdu witały go wielomilionowe szpalery Meksykanów. To, jak został przyjęty w Meksyku, utwierdziło papieża w przekonaniu o wyborze pielgrzymek jako sposobu komunikowania się z wiernymi.

Pierwsza encyklika – Redemptor hominis, 4 marca 1979 r.

Swoją pierwszą encyklikę, o Odkupicielu człowieka, Jan Paweł II – jak sam powiedział – przywiózł gotową z Polski. Powstała na początku pontyfikatu z polskich przemyśleń Karola Wojtyły. Pierwsze zdanie encykliki: „Jezus Chrystus jest ośrodkiem wszechświata i historii”, stanowi fundament całego nauczania Jana Pawła II. Dwa kluczowe sformułowania dokumentu brzmią: „Człowiek jest drogą Kościoła”; „Wszystkie drogi Kościoła prowadzą do człowieka”. Są to zdania wręcz rewolucyjne, gdyż w powszechnej świadomości to Kościół był drogą człowieka. Nie pozostały one tylko hasłami na papierze, ale stały się programem pontyfikatu realizowanym z żelazną konsekwencją.

Pierwsza pielgrzymka do Polski, 2-10 czerwca 1979 r.

Ta wizyta wywołała trudne dzisiaj do wyobrażenia poruszenie w ojczyźnie Jana Pawła II. Ulice miast opustoszały, bo wszyscy Polacy słuchali transmisji radiowych z uroczystości papieskich lub oglądali je w telewizji. Po raz pierwszy bramy komunistycznego świata otworzyły się dla głowy Kościoła katolickiego. W przestrzeni publicznej wybrzmiało niesłyszane dotąd przesłanie ewangeliczne, którego kwintesencją były słowa, że „człowieka nie można zrozumieć bez Chrystusa”. Wołanie papieża z pl. Zwycięstwa w Warszawie, aby „Duch odnowił oblicze” jego rodzinnej ziemi, uruchomiło procesy społeczne, które rok później doprowadziły do powstania wolnego związku zawodowego Solidarność, a w dalszej perspektywie – do upadku systemu totalitarnego.

Wystąpienie w ONZ: Nowy Jork, 2 października 1979 r.

Na najważniejszym forum światowym Jan Paweł II mówił o priorytecie wartości duchowych przed doczesnymi, o dyskryminowaniu w różnych częściach świata ludzi ze względu na przekonania. Apelował o przestrzeganie fundamentalnego prawa do życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz wolności religijnej, które uznał za najważniejsze w kategorii praw człowieka. Ostro skrytykował społeczeństwa, w których człowiek wierzący staje się „obywatelem drugiej lub trzeciej kategorii, tracąc możliwość awansu społecznego, kariery zawodowej, piastowania pewnych odpowiedzialnych stanowisk, a nawet niezależnego kształcenia własnych dzieci”. Choć w przemówieniu nie padły słowa „marksizm” czy „komunizm”, było ono śmiałym wyzwaniem wobec systemu sowieckiego.

Przemówienie w UNESCO: Paryż, 2 czerwca 1980 r.

Jan Paweł II w obecności światowych luminarzy kultury wygłosił wspaniałe przemówienie, będące wielką afirmacją kultury. Powiedział, że „kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej «jest»”. Odwołał się z dumą do doświadczeń historycznych swojego narodu, który ocaliła nie siła militarna, ale właśnie kultura. „Jestem synem narodu, który przetrwał najstraszliwsze doświadczenie dziejów, którego wielokrotnie sąsiedzi skazywali na śmierć – a pozostawał przy życiu i pozostał sobą”. Polska zachowała własną tożsamość i suwerenność dzięki nie „jakimkolwiek innym środkom fizycznej potęgi, ale własnej kulturze, która się okazała w tym przypadku potęgą większą od innych potęg”.

Zamach na placu św. Piotra, 13 maja 1981 r.

Nigdy się nie dowiemy, jak potoczyłyby się dzieje świata, gdyby Jan Paweł II nie ocalał z zamachu na placu św. Piotra. Turecki terrorysta Mehmet Ali Agca postrzelił papieża w brzuch i rękę. Jedna z kul przeszła o włos od głównej tętnicy. Zamachu dokonano w rocznicę pierwszych objawień fatimskich. Jan Paweł II miał świadomość, że przeżył dzięki Matce Bożej. Wyraził to w słynnych słowach: „Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulą”. To wydarzenie wstrząsnęło ludźmi na całym świecie, wielu zmobilizowało do modlitwy i protestów przeciwko przemocy. Zleceniodawców zamachu nie wykryto, choć według biografów Jana Pawła II, wszystkie ślady prowadzą do Moskwy.

Laborem exercens – pierwsza encyklika społeczna, 14 września 1981 r.

Pierwsza z trzech encyklik społecznych papieża, byłego robotnika, ukazuje etyczny i duchowy wymiar pracy; autor akcentuje jej pierwszeństwo przed kapitałem. Według Jana Pawła II, przyznanie pierwszeństwa środkom produkcji jest karygodnym błędem, w ten sposób spycha się bowiem ludzi do kategorii poddańczych. Papież podkreślił, że człowiek pracujący jest podmiotem i celem produkcji, a kapitał – jedynie przedmiotem i narzędziem. Człowiek o tyle czyni przez swoją pracę ziemię poddaną, o ile jest panem, a nie niewolnikiem pracy. Ta oraz pozostałe dwie encykliki: Sollicitudo rei socialis i Centesimus annus są wielkim wkładem Jana Pawła II w katolicką naukę społeczną.

Akt Europejski: Santiago de Compostela, 9 listopada 1982 r.

Zanim upadł porządek jałtański, Jan Paweł II, samotny prorok, roztaczał wizję zjednoczonej Europy, której nie dzielą granice polityczne. Apelował o odbudowę jedności duchowej kontynentu, którego tożsamość tworzą dwie wielkie tradycje chrześcijańskie: zachodnia i wschodnia, o których mówił, stosując metaforę dwóch płuc.

W słynnym sanktuarium św. Jakuba zaapelował do Europy: „Odkryj swoje początki, tchnij życie w swe korzenie. Tchnij życie w te autentyczne wartości, które sprawiały, że twoje dzieje były pełne chwały, a twoja obecność na innych kontynentach dobroczynna”. Jan Paweł II wyraził nadzieję, że Europa może być jeszcze „latarnią cywilizacji i bodźcem postępu dla świata”.

Pierwszy Światowy Dzień Młodzieży: Rzym, 23 marca 1986 r.

To jedna z najcenniejszych i najbardziej znanych inicjatyw Jana Pawła II, dla której inspiracją były jego spotkania ze studentami i z młodzieżą oazową w Polsce. Pierwszy ŚDM poprzedził pierwszy w dziejach list apostolski do młodzieży Parati semper, w którym Ojciec Święty gorąco zaapelował do „drogich młodych przyjaciół”, aby nigdy nie przerwali dialogu z Jezusem Chrystusem. Od 1986 r. spotkania odbywają się na przemian jako dni młodzieży w diecezjach, a w następnym roku – w wybranym miejscu świata jako ŚDM. Inicjatywa ta spotkała się z ogromnym zainteresowaniem młodych, których przyciągały charyzma i autorytet Ojca Świętego, zdolnego zgromadzić wokół siebie od kilkuset tysięcy do 5 mln osób (Manila na Filipinach). Od 2005 r. spotkaniom przewodniczą następcy Jana Pawła II.

Wizyta w Wielkiej Synagodze: Rzym, 13 kwietnia 1986 r.

Trzeba było niemal 2 tys. lat, żeby następca św. Piotra przekroczył próg synagogi. Kiedy Jan Paweł II wchodził do świątyni, wielu Żydów miało w oczach łzy. Powitany serdecznie przez rabina Elio Toaffa wypowiedział słowa, które zmieniły bieg relacji katolicko-żydowskich. Podkreślił: „Religia żydowska nie jest dla naszej religii rzeczywistością zewnętrzną, lecz czymś wewnętrznym”, i nazwał Żydów „umiłowanymi braćmi”, „naszymi starszymi braćmi”. Zwrócił uwagę na to, że w społeczeństwie pogrążonym w agnostycyzmie i indywidualizmie Żydzi i chrześcijanie „są stróżami i świadkami etyki określonej przez Dziesięć przykazań”.

Dzień Modlitw o Pokój: Asyż, 27 października 1986 r.

Dzięki uporowi Jana Pawła II, mimo zgłaszanych przez różne środowiska obaw o synkretyzm, doszło do wydarzenia, jakiego świat jeszcze nie widział. Nigdy dotąd ludzie różnych religii, często obciążeni niechlubnym dziedzictwem przeszłości, nie byli tak blisko. U grobu św. Franciszka spotkali się przedstawiciele trzynastu religii oraz czterdziestu siedmiu delegacji reprezentujących różne Kościoły chrześcijańskie. Modlili się o pokój oddzielnie, w swoich obrządkach. Jan Paweł II przekonywał, że istnieje inny wymiar pokoju, obok negocjacji politycznych i kompromisów. Jest nim modlitwa. Tego dnia na świecie ucichły walki zbrojne.

Ogłoszenie Katechizmu Kościoła Katolickiego, 7 grudnia 1992 r.

Ukazał się po ponad 400 latach od soboru trydenckiego, po trwających od 1986 r. dogłębnych konsultacjach biskupów, teologów i katechetów. Zawiera wykładnię najważniejszych zasad wiary, moralności i kultu obowiązujących katolików. Katechizm ukazał się z inicjatywy Jana Pawła II, który jego publikację uznał za „jedno z najważniejszych wydarzeń najnowszej historii Kościoła”. Jak tłumaczył, KKK zrodził się z pragnienia, by język wiary był bardziej przystępny i zrozumiały dla współczesnych ludzi. Katechizm skierowany jest przede wszystkim do pasterzy i wiernych, ale zgodnie z intencją papieża został też „ofiarowany każdemu człowiekowi żądającemu od nas uzasadnienia nadziei, która jest w nas, i pragnącemu poznać wiarę Kościoła katolickiego”.

Podróż do zjednoczonych Niemiec, 21-23 czerwca 1996 r.

Jan Paweł II w towarzystwie kanclerza Niemiec przekroczył Bramę Brandenburską, która jeszcze do niedawna dzieliła świat na dwa wrogie obozy, czym zamknął symbolicznie okres swoich starań o wyzwolenie krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Powiedział wówczas do Helmuta Kohla: „Panie Kanclerzu, to ważny moment w moim życiu. Stoję tu z Panem, kanclerzem Niemiec, przy Bramie Brandenburskiej i brama ta jest otwarta. Mur upadł, Berlin i Niemcy nie są już podzielone. A Polska jest wolna”. Po pielgrzymce kanclerz Kohl stwierdził, że Niemcy są winni wdzięczność temu „wspaniałemu człowiekowi” za to, że „przyczynił się do zjednoczenia Niemiec i epokowych zmian w Europie”.

Wizyta w Sarajewie, 12-13 kwietnia 1997 r.

Jan Paweł II podczas wojny na Bałkanach z uporem apelował o pokój i inicjował działania dyplomatyczne. Jeszcze w trakcie walk chciał odwiedzić Belgrad, Zagrzeb i Sarajewo, okazało się to jednak niemożliwe. Gdy przybył do stolicy Bośni i Hercegowiny, rany nie zostały jeszcze zabliźnione. Dlatego do stron konfliktu, katolickich Chorwatów, prawosławnych Serbów i wyznających islam Boszniaków, zaapelował nie tylko o materialną odbudowę, ale też o „odbudowę serc”, czyli „duchowych fundamentów ludzkiego współistnienia”. Papież wołał: „Żądza zemsty musi ustąpić miejsca wyzwalającej mocy przebaczenia, która sprzeciwia się fanatycznym nacjonalizmom prowadzącym do konfliktów etnicznych”.

Dzień Przebaczenia, 12 marca 2000 r.

Podczas Eucharystii w Bazylice św. Piotra Jan Paweł II błagał Boga o przebaczenie grzechów popełnionych przez synów i córki Kościoła zarówno w przeszłości, jak i w czasach obecnych. Cel tego najbardziej poruszającego wydarzenia Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 to: oczyszczenie pamięci, pojednanie między chrześcijanami oraz między Kościołem i ludzkością. Wyznano winy popełnione w służbie prawdzie, w stosunku do Żydów, przeciwko miłości, pokojowi, prawom narodów, poszanowaniu kultur i religii. Wyznano grzechy, które naruszyły jedność ciała Chrystusa, godzące w godność kobiety i jedność rodzaju ludzkiego, a także w dziedzinie podstawowych praw człowieka.

Ziemia Święta: pielgrzymka pielgrzymek, 20-26 marca 2000 r.

Do tego najbardziej zapalnego regionu świata papież przybył z apelem o pokój i dialog międzyreligijny. Przeszedł śladami Chrystusa i modlił się w najważniejszych dla chrześcijan miejscach. W Instytucie Yad Vashem oddał hołd ofiarom Szoah i spotkał się z ocalałymi. W szczelinę Ściany Płaczu włożył karteczkę z modlitwą do Boga, w której prosił o przebaczenie grzechów popełnionych wobec Żydów. W wymiarze duchowym pielgrzymka papieska przyczyniła się do zbliżenia trzech wielkich religii na Bliskim Wschodzie: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Profesor Szewach Weiss skomentował tę wizytę słowami: „Papież przerzucał mosty nad rzekami krwi”. Władze Izraela przygotowaniom do wizyty papieskiej nadały kryptonim: „Stary Przyjaciel”.

Ujawnienie trzeciej tajemnicy fatimskiej, 13 maja 2000 r.

Zapowiedź ujawnienia trzeciej tajemnicy fatimskiej podczas pielgrzymki do Portugalii zelektryzowała ludzi na całym świecie, gdyż była ona zastrzeżona jedynie do wiadomości papieży. Według pogłosek, zawierała tak przerażającą wizję świata, że jej nie ujawniali. Jak się okazało po opublikowaniu tej tajemnicy, przedstawia ona w sposób symboliczny wielkie prześladowania, cierpienia i męczeństwo wielu wyznawców Chrystusa ze strony ludzi zniewolonych przez ateistyczne ideologie walczące z Bogiem. W wizji „biskupa odzianego w biel”, który pada od strzałów żołnierzy, Jan Paweł II odczytał jej prawdziwość w świetle zamachu na swoją osobę w 1981 r.

Zawierzenie świata Bożemu Miłosierdziu: Łagiewniki, 17 sierpnia 2002 r.

Podczas ostatniej podróży do Polski Jan Paweł II w Krakowie-Łagiewnikach zawierzył świat Bożemu Miłosierdziu, wyrażając gorące pragnienie, aby „orędzie o miłosiernej miłości Boga, które tutaj zostało ogłoszone za pośrednictwem Siostry Faustyny, dotarło do wszystkich mieszkańców ziemi i napełniło ich serca nadzieją”. Papież z pełnym przekonaniem podkreślił, że bezgraniczne zaufanie Bożemu Miłosierdziu jest ratunkiem dla rozdartej konfliktami i dramatami ludzkości. Podczas konsekracji bazyliki Miłosierdzia Bożego, wspomniał epizod z czasów wojny, kiedy idąc w drewniakach do pracy w fabryce sody, wstępował na modlitwę do kaplicy w Łagiewnikach.

Tryptyk rzymski, 6 marca 2003 r.

U schyłku życia Jan Paweł II powrócił do poezji, publikując medytacje nad historią ludzkości. W części pierwszej wskazał na zdumienie, jakiego doświadcza człowiek w kontakcie z naturą. To ona skłania do poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens bytu, przemijanie i źródło istnienia. Ostateczną odpowiedzią jest Bóg.

W drugiej części freski Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej służą poecie do wyrażenia refleksji o powołaniu i ostatecznym celu człowieka. W części trzeciej – w próbie wiary, na którą Bóg wystawił patriarchę Abrahama, żądając ofiary z jego syna, autor dostrzegł zapowiedź Męki Chrystusa, która odkupiła ludzkość i nadała cały sens poszukiwaniom duchowym człowieka.

* * *

Odchodzenie do domu Ojca: 31 marca – 2 kwietnia 2005 r.

Papież odchodził na oczach ludzi z całego świata, obserwujących jego walkę z własną niemocą. Watykanista Marco Politi napisał, że cierpiący Jan Paweł II pisze w ten sposób swoją najpiękniejszą i najważniejszą encyklikę. Dzień przed śmiercią, kiedy otoczenie poinformowało go, że na placu św. Piotra modlą się za niego młodzi, odpowiedział ruchami warg, z których można było odczytać: „Szukałem was, teraz wy przyszliście do mnie i za to wam dziękuję”. 2 kwietnia ok. 15.30 powiedział słabym głosem po polsku: „Pozwólcie mi odejść do domu Ojca”. Zmarł o godz. 21.37, trzymając za rękę abp. Stanisława Dziwisza.